وقتی سینما رفتن برای خانم ها ممنوع بود ، روش جالب سانسور در سینمای خانگی زنان قاجار ، طلاق و طلاق کشی دم در سینما - وبلاگ چراغ روشن

به گزارش وبلاگ چراغ روشن، روزگاری سینما رفتن برای خانم ها ممنوع بود و هیچ بانویی جرأت نمی کرد از کنار سالن های سینما رد گردد؛ چه رسد به اینکه بخواهد وارد سینما شده و فیلم ببیند چون نه تنها مسئولان سینما، بلکه تماشاچی ها با جنجال او را بیرون می کردند.

وبلاگ چراغ روشن - ابوذر چهل امیرانی: نخستین سالن های سینمای کشورمان در کوچه و خیابان هایی ساخته شدند که امروزه در منطقه12 قرار دارند. شهروندان تهرانی هم برای دیدنی فیلم به خیابان های لاله زار، فردوسی و چراغ گاز، میدان حسن آباد و سرچشمه می آمدند. حالا بیشتر سینماها مثل تابان، رکس، ونوس، خورشید و... متروکه شده و خاک می خورند یا اینکه به انبار اجناس الکتریکی تبدیل شده اند.

قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید

اولین کسی که برای ساخت سینما همت کرد، میرزا ابراهیم خان صحاف باشی بود که مغازه آنتیک فروشی اش در سه راه مهنا خیابان لاله زار قرار داشت. او مهرماه سال1283 در حیاط پشتی مغازه اش تالاری ساخت تا ساکنان تهران قدیم برای دیدنی فیلم به آنجا بروند. استقبال برای دیدن فیلم بسیار زیاد بود، اما صحاف باشی اجازه ورود خانم ها را به دیدنخانه نداد.

مهدی ایوانف معروف به روسی خان هم که 3سال پس از صحاف باشی اقدام به پخش فیلم در عکاسخانه اش در خیابان علاءالدوله (فردوسی) کرد، فقط پذیرای آقایان بود و به زن ها اجازه ورود به دیدنخانه اش را نداد. همین عوامل باعث شد تا منع ورود زن ها به سالن سینما، به قانونی نانوشته در آن روزگار تبدیل گردد، در حالی که ورود بچه ها و آقایان به سینما آزاد بود.

نمایش خصوصی فیلم برای بانوان خاص

با وجودی که بانوان حق حضور در سالن های سینما را نداشتند، اما دیدنی فیلم ها برای عده ای خاص از خانم ها آزاد بود. آنها زن های دربار بودند که از سال1286 اجازه دیدنی فیلم را در خانه ها یا دربار پیدا کردند. این امکان را روسی خان برایشان فراهم کرد و شب ها دستگاه سینماتوگراف خود را زیر بغل می زد و به اندرونی یا خانه زن های دربار می برد تا به این واسطه سرگرم شوند. تعدادی از زنان دربار هم در خاطرات خود به این موضوع اشاره نموده اند.

به عنوان مثال، مهرماه فرمانفرماییان دختر عبدالحسین میرزا فرمانفرما و از شاهزاده های سرشناس دوره قاجار در خاطراتش نوشته است: اولین باری که سینما را دیدم، منزل برادرزاده ام هما خانم تاج الملوک از بچه ها سالار لشکر بود. در منزل ایشان دستگاه سینمای کوچکی داشتند که با دست کار می کرد. به خاطر دارم یک شب زمستان بود و دستگاه سینما را روی کرسی گذاشته بودند و روی پرده کوچکی فیلم چارلی چاپلین را نمایش می داد. البته فرمانفرماییان در خاطره دیگری به دیدن فیلم در منزل خودشان اشاره نموده که پدرش دستگاه سینما را به خانه آورده بود.

وقتی خبر رسید که برخی از زن ها در خانه هایشان امکان دیدن فیلم را پیدا نموده اند، بقیه بانوان هم تقاضای خود را اعلام کردند، اما باز هم اجازه این کار داده نشد و بعدها نیز اعلام شد زن ها اجازه ندارند هر نوع فیلمی را ببینند. همان زمان، سانسور فیلم ها هم آغاز شد و مهر ماه فرمانفرماییان در خاطراتش اشاره نموده که متصدی دستگاه در بخش هایی از فیلم، دست خود را جلوی دهانه دستگاه نگه می داشت تا بخش هایی از فیلم را نبینند.

گردهمایی بانوان برای دیدنی فیلم

سال ها گذشت تا اینکه خانم ها اجازه دیدنی فیلم را پیدا کردند، البته اینطور نبود که همچون آقایان بتوانند به سالن های سینما بروند. این فیلم ها در مکان های خاصی مثل مدرسه، پارک یا هتل پخش می شد که حتی یک دیدنچی مرد در آن حضور نداشت. اولین جایی هم که خانم ها به صورت رسمی برای دیدنی فیلم دورهم جمع شدند، آدینه 2اردیبهشت سال1289 در پارک اتابک بود. آن موقع طی یک فراخوان، از خانم ها دعوت شد تا برای شرکت در نخستین مجلس سینماتوگراف زنانه به پارک میرزاعلی اصغرخان اتابک بروند. این گردهمایی را انجمن خواتین ایرانی ترتیب داد که اعضای آن جمعی از زن های روشنفکر و برجسته مشروطه خواه بودند. نکته جالب اینکه بلیت های فیلم که 400تومان بود و از 500زن دیدنچی جمع شد، صرف توسعه یتیم خانه، مریض خانه و مدارس دخترانه گشت.

مدارس هم از محل هایی بود که بانوان در آنها حضور پیدا و فیلم نگاه می کردند. سال1304 در مدرسه مرضیه نوباوگان و سال1305 هم فیلمی به مدت 6شب در مدرسه نسوان پخش شد.

ساخت سینما مختص بانوان

می توان گفت فردی به نام خان بابا معتضدی که همچون روسی خان در مجالس خصوصی و خانوادگی اقدام به پخش فیلم می کرد، نخستین کسی بود که سینماهای زنانه را راه اندازی کرد. او سینما خورشید را با مشارکت فردی به نام اردشیرخان (آرتاشس پاتماگریان) در خیابان فردوسی راه انداخت که روزهای فرد به زن ها اختصاص داشت. سپس با مشارکت کلنل علینقی وزیری، 2اردیبهشت سال1307 در مدرسه عالی موسیقی که در خیابان لاله زار قرار داشت، سالن سینمایی به نام صنعتی ساخت که 8مهر سال1307 آتش گرفت و از بین رفت. وزیری، فرزند بی بی خانم استرآبادی از زنان مشروطه خواه و بنیان گذار اولین مدرسه موسیقی در کشور بود. معتضدی پس از آن سینما تئاتر پری را دی سال1307 با مشارکت بانویی به نام سانتنیک آقابابیان معروف به مادام ساتوپری آقابابوف در خیابان مخبرالدوله راه انداخت. سعید نفیسی پژوهشگر ادبیات فارسی و تاریخ نگار گفته است؛ مادام ساتوپری بعد از ساخت سینما، نام خود را هم پری گذاشت تا به این واسطه علاقه و ارادت خود را به جامعه ایرانی اعلام کند.

همان زمان معتضدی تصمیم به راه اندازی سینما تمدن در خیابان ناماعیل بزاز گرفت که در محله مولوی قرار گرفته است. فردی به نام علی وکیلی هم که سالن سینمای حرفه ای و مجهزی در سفر به بغداد دیده بود، یکی از تالارهای بزرگ گراند هتل را در لاله زار اجاره و گراند سینما را راه اندازی کرد. او مؤسس سینما زرتشتیان در مدرسه دخترانه زرتشتیان هم هست که اسفند سال1306 در خیابان سی تیر فعلی راه اندازی شد. از این سالن سینما در تبلیغ های آن موقع به عنوان بزرگ ترین و قشنگ ترین سینمای طهران برای خانم ها یاد شده است.

نگرانی آقایان از حضور زن ها در سینما

علی جواهرکلام نویسنده و پژوهشگر با توصیف طنزگونه اش از روزهایی که بانوان به تنهایی به سینما می رفتند، گفته است: وقتی که سینما (فیلم) تمام می شد، پشت در سینما خیلی دیدنیی بود. نوکرها با لاله (چراغ) دنبال خانم ها آمده بودند و شوهرها بچه های شیری را در بغل گرفته، انتظار والده آقامصطفی! را داشتند. برخی از مردهای بی انصاف هم همان در سینما دخل خانم را می آوردند که ای نانجیب چرا بی اجازه دیدنخانه آمده ای؟ گاهی هم زن و شوهر از همان جا برای طلاق و طلاق کشی پیش ملای محل می رفتند. این پیش آمدها سبب شد که علمای تهران شرحی به رئیس الوزرای وقت نوشته، تقاضا کردند زن ها از دو ساعت به غروب مانده، وارد خیابان لاله زار نشوند و حتی از رفتن به سینما منع شوند.

سینمادارها هم برای برطرف نگرانی خانواده ها، از نیروهای آژان برای برقراری نظم در اطراف دیدنخانه های خود استفاده و بیشتر اوقات در تبلیغ فیلم هایشان عنوان می کردند که سالن هایشان فضای مناسبی برای زن ها داشته و فیلم ها هم نکات آموزنده دارند. برخی از مالکان سینما از جمله زرتشتیان هم از کارمندان و خدمه زن استفاده می کردند تا نگرانی مردها را از بین ببرند.

ظهور سینماهای مختلط

باوجودی که سالن های مخصوصی برای فیلم دیدن زن ها ساخته شد، اما استقبال از آنها بسیار کم بود. علی وکیلی در خاطراتش از افتتاح سینما زرتشتیان گفته است: روزهای اول و دوم هیچ مشتری نداشتیم. حتی یک خانم هم نیامد احوال مان را بپرسد! آخر در آن دوره، زن ها مثل امروز نبودند. جز پول حمام و چادر و چاقچور (شلوار گشاد و بلند زنانه)، پول دیگری از شوهر خود نمی گرفتند و به اصطلاح از نظر اقتصادی تحت فشار قرار داشتند.

بنابه گفته وکیلی، یکی از موانعی که سبب می شد زن ها نتوانند به سینما بروند، نداشتن پول برای خرید بلیت سینما بود. بیشتر مردها هم پولی برای دیدن فیلم به زن هایشان نمی دادند چون این کار را سرگرمی دانسته و در زندگی شان امری ضروری نمی دیدند. در چنین شرایطی، مالکان سینما اقدام به ارائه بلیت رایگان، اضافی یا تخفیف دار کردند که به گفته وکیلی کارساز هم بود: با رفقا مشورت کردم. عقل هایمان را روی هم گذاشتیم و تصمیم گرفتیم که برای جلب خانم ها، مدتی بلیت رایگان بدهیم. مفتی بودن بلیت ها، آنها را خیلی زود و حتی بیشتر از آقایان به طرف سینما جلب کرد و کم کم به این سرگرمی سودمند و مفید عادت کردند. او حتی با تبلیغ فیلم در روزنامه های ایران و اطلاعات، از بانوان می خواست نسخه ای از روزنامه ها را به باجه فروش بلیت داده و در ازای آن بلیت رایگان بگیرند.

با این وجود، مهم ترین دلیلی که سبب می شد بانوان کمتر به سمت سالن های سینما بروند، مسائل شرعی بود و در جامعه اینطور بر زبان ها افتاده بود که فضای سینما مناسب نیست و برای دخترها و زن ها حرام است. اینگونه بود که کم کم سینماهای زنان تعطیل شدند و سینمادارها به فکر افتادند تا امکان حضور زنان در کنار مردان را فراهم نمایند. این بار هم علی وکیلی دست به کار شد و 7شهریور سال1307 گراند سینما را در لاله زار به این منظور اختصاص داد. البته او در خاطراتش عنوان نموده که خانم ها باید یک طرف و مردها در طرف دیگر سالن می نشستند و فیلم را دیدن می کردند. حتی درهای جداگانه برای رفت وآمد آنها مشخص شده بود و خانم ها از در گراند سینما و آقایان از در گراند هتل وارد سالن می شدند. این روزها هم سپری و کم کم حضور زن ها در سینما به امری عادی تبدیل شد.

گورستان سینماها در منطقه12

نزدیک به 120سال از ساخت سالن های سینما در منطقه12 گذشته است. آن موقع که تب سینما بالا گرفت، نه تنها تهرانی ها، بلکه مسافرهایی که از روستاها و شهرهای مختلف به مرکز می آمدند، حتماً سری به سینماهای این منطقه می زدند و فیلم ندیده از این شهر بیرون نمی رفتند. در قدم به قدم خیابان لاله زار، سالن های سینما وجود داشت و حتی کسبه این معبر قدیمی، شب ها در فضای باز مغازه یا حیاط خانه هایشان، پرده چلواری آویزان می کردند و فیلم نمایش می دادند. گاهی اوقات تعداد دیدنگرها به قدری زیاد می شد که کل خیابان بسته شده و ساعت ها پشت در سینما به انتظار سرانجام سئانس ها می نشستند تا نوبت شان گردد. حالا می توان به این بخش از مرکز به خصوص خیابان لاله زار، لقب گورستان سینماها را لقب داد که سال هاست خاموشی و تعطیلی را اکران نموده و از روی پرده برنمی دارند.