اوقات فراغت تهرانی ها در دوره قاجار - وبلاگ چراغ روشن

به گزارش وبلاگ چراغ روشن، به نظر می رسد سپری کردن اوقات فراغت در خارج از منزل و در بازار ها و مکان های عمومی عامل اصلی جلب توجه جهانگردان به این بخش از حیات شهری مردم تهران در دوره های قبل بوده است. یکی از تفریحات مورد علاقه مردم تهران در عصر قاجار رفتن به قهوه خانه بود.

میهمان نوازی از مولفه های برجسته اخلاقی ایرانیان و تهرانی ها بود. این نکته از دید ژان شاردن، مشهورترین سیاح دوره صفوی نیز مغفول نمی ماند.

او درباره این ویژگی ایرانی ها نوشت: مناسب است بگویم من اکنون در کشورى به سر می برم که مردم آن به میهمان نوازى شهره اند و به جرات مى توان گفت که در سراسر گیتى هیچ مملکتى وجود ندارد که مردمانش چنین نرم خو و مهربان و میهمان دوست باشند.

این امر با مطالعه سفرنامه های عصر قاجار به وضوح دیده می گردد؛ چنان که گزارش های فراوانی درباره آداب پذیرایی و میهمان نوازی مردم ایران و به ویژه مردم تهران ارائه داده اند. در کنار میهمان نوازی ایرانیان، آداب معاشرت نیز بسیار مهم است و جایگاه خاصی در میان گزارش های سیاحان خارجی دارد.

به عنوان مثال ویل براهام درباره رعایت آداب معاشرت تهرانی ها، احترام به بزرگ تر را بسیار با اهمیت توصیف می نماید؛ به طوری که این امر حتی درباره محل نشستن در مجالس هم صدق می کرد. رعایت این امر حتی در میان زنان و در اندرونی خانه ها نیز قابل مشاهده بود.

او این آداب را در مخالفت با نمایش های عاطفی رایج در خانواده های اروپایی ارزیابی می نماید و می نویسد: حتی در اندرونی و منازل زنان هم این آیین قابل مشاهده بود. برای مثال هنگام صرف شام اینکه مرد و زن در یک بشقاب غذا میل نمایند قابل قبول نبود و اینکه پسری از فرزندش نزد پدر دلجویی کند هم ممکن نبود.

وی حتی برای نشستن در جای خود نیز باید اجازه می گرفت. بدون اذن از بزرگ تر نمی توانست بنشیند. سر ویلیام اوزلی نیز توضیح کاملی راجع به آداب معاشرت تهرانی های مرفه آورده است. یکی از رسوم تهرانی درباره کسی است که خانه نو خریده است.

به قول اوزلی دوستان و آشنایان کسی که خانه نو خریده به عنوان منزل مبارک هدایا، شیرینی، میوه و گل می آورند. او در جای دیگر در رابطه با تعارف های مرسوم به میهمانان سخن گفته است. پذیرایی در میهمانی ها در ابتدا با قلیان آغاز می شد سپس با تعارف قهوه و چای نوبت صرف غذا می رسید.

ابتدا با پیش غذا آغاز می شد که ترکیبی از انواع میوه های فصل بود. پس از صرف پیش غذا، لگن ها و آفتابه های بزرگی برای شست وشوی دست ها می آوردند. سپس سفره ها که از طرح های ایرانی گلدار با نوشته هایی در حاشیه درست شده بود، روی زمین پهن می شد.

پس از آن نان و غذا حاضر می شد که شامل غذا های متنوع نظیر چلو و پلو و شربت های گوناگون بود. بعد از صرف غذا نیز دوباره قلیان ها برای حسن ختام میهمانی آورده می شد.

اوقات فراغت

به نظر می رسد سپری کردن اوقات فراغت در خارج از منزل و در بازار ها و مکان های عمومی عامل اصلی جلب توجه جهانگردان به این بخش از حیات شهری مردم تهران در دوره های قبل بوده است. یکی از تفریحات مورد علاقه مردم تهران در عصر قاجار رفتن به قهوه خانه بود.

در این دوره قهوه خانه های معروفی همچون قهوه خانه یوزباشی وجود داشت که محلی برای تفریح شاهزادگان، اعیان، افسران و گروه های مرفه بود. علاوه بر آن قهوه خانه های دیگری نیز وجود داشت که به گفته اورسل در همه آن ها قیمت ها تقریبا یکسان بود.

اورسل درباره تفریح مردم تهران می نویسد: در تهران هنگام عصر چایخانه ها پر از جمعیت می شدند و مردم فارغ از فعالیت روزانه برای خوردن چای واختلاط با یکدیگر چند ساعتی را کنار هم می گذراندند؛ برای خارجی ها شاید تعجب آور بود که نوشابه وآشامیدنی مورد علاقه ایرانی ها چای بود نه قهوه.

از پژوهشی به قلم مهرشاد کاظمی، ناصر تکمیل همایون و رضا شعبانی