شوک بایدن به ریاض - وبلاگ چراغ روشن

به گزارش وبلاگ چراغ روشن، پنج سال پیش، باراک اوباما، رئیس جمهور سابق ایالات متحده، به عربستان هشدار داد که رقابت بین سعودی ها و ایرانی ها باعث شعله ورترشدن آتش جنگ های نیابتی و هرج ومرج در سوریه و عراق و یمن شده است. راه چاره اوباما برای این چالش هم این بود که دو طرف باید راهی برای تقسیم قدرت و همزیستی مسالمت آمیز پیدا نمایند.

چشم اندازی که اوباما برای ایجاد تعادل جدید در خاورمیانه پیش روی عربستان و متحدانش قرار داده بود، موجی از اضطراب را در عربستان سعودی و سایر کشور های عرب حاشیه خلیج فارس ایجاد کرد.

شاید روز چهارم فوریه و زمانی که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، اولین سخنرانی خود در حوزه سیاست خارجی را انجام داد، این حس دوباره سراغ عربستان و متحدانش آمده باشد. بایدن، فاجعه انسانی و استراتژیک جنگ در یمن را به باد انتقاد گرفت. جنگی که اکنون هفتمین سال خود را سپری می نماید و ائتلاف عربستان هنوز نتوانسته حوثی ها را شکست دهد.

بایدن خیلی زود تکلیف عربستان را روشن کرد و گفت اگرچه فروش تسلیحات دفاعی به عربستان را ادامه خواهد داد، اما پشتیبانی آمریکا از عملیات تهاجمی در جنگ در یمن، از جمله فروش تسلیحات تهاجمی را خاتمه می دهد. کمی بعد از این سخنرانی هم اعلام شد که دولت بایدن فروش تجهیزات نظامی به ارزش 768 میلیون دلار به عربستان را متوقف نموده است. این اقدام قطعا ماشین جنگی عربستان را دچار مشکل می نماید. براساس آمار جمع آوری شده از سوی مؤسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم (SIPRI)، حکومت عربستان بین سال های 2015 و 2019 بزرگ ترین وارد نماینده اسلحه در دنیا به شمار می آمد.

حدود سه چهارم این واردات از آمریکا و 13 درصد دیگر از بریتانیا بود. اگرچه عربستان سعودی تمام تانک ها و هواپیما های جنگی مورد احتیاج خود را دارد، اما ممنوعیت وضع شده از سوی بایدن می تواند زنجیره تأمین مهمات - از جمله توافق بزرگ برای فروش بمب به عربستان که در ماه دسامبر از سوی دونالد ترامپ امضا شد- و قطعات یدکی را قطع کند.

جزئیات تغییر سیاست بایدن در قبال عربستان بسیار مهم خواهد بود. اگر آمریکا فقط فروش بمب های هوشمند را به عربستان متوقف کند، سعودی ها مجبور می شوند به بمب های عادی اکتفا نمایند و این امر کمکی به حوثی ها خواهد بود؛ اما دولت بایدن جلوتر می رود و تأکید می نماید که مسئله فقط سلاح نیست بلکه استفاده از آنهاست. براساس اعلام کاخ سفید، اگرچه دولت ترامپ عمل سوخت گیری هواپیما برای ائتلاف تحت رهبری عربستان را متوقف کرد، اما همچنان مشاوره نظامی، به اشتراک گذاری اطلاعات محدود، تدارکات و سایر پشتیبانی ها را ارائه می دهد.

تام بکت، تحلیلگر انستیتوی بین المللی مطالعات استراتژیک، می گوید: اگر آمریکا از تأمین و نگهداری جنگنده های سعودی دست بردارد، حدود 50 درصد نیروی هوایی این کشور تحت تأثیر قرار می گیرد و زمین گیر خواهد شد. حتی قبل از سخنرانی اخیر بایدن، بعضی شرکای نظامی عربستان نیز به فکر تجدیدنظر در روابط نظامی خود با ریاض افتادند. ایتالیا در تاریخ 29 ژانویه بیان کرد که فروش موشک و بمب به ارزش 485 میلیون دلار به عربستان سعودی و امارات متحده عربی را به دلیل ادامه بحران یمن لغو کرد.

دولت پیشین ایتالیا در ماه جولای 2020 این قرارداد را معلق نموده بود. چهارم فوریه هم توبیاس الوود، نماینده محافظه کار مجلس بریتانیا و وزیر پیشین کهنه سربازان که اکنون ریاست کمیته دفاعی مجلس عوام بریتانیا را بر عهده دارد، توصیه کرد که دولت بریتانیا هم باید از این الگو پیروی کند. در صورت اقدام مشابه لندن، نیروی هوایی عربستان با چالش های جدی روبرو خواهد شد.

مهم ترین هواپیمای اصلی جنگی غیر آمریکایی عربستان یوروفایتر تایفون است که از سوی یک کنسرسیوم اروپایی ساخته شده و باید توسط تکنسین های غربی سرویس گردد؛ اما چنین اقداماتی قادر به انجام یک امر مهم نیستند؛ خاتمه هرج ومرج در یمن. سعودی ها فقط یکی از بازیگران در این جنگ کاملا پیچیده هستند. حوثی ها دهه ها با دولت یمن و گاهی هم با نیرو های مسلح سعودی جنگیده اند. ماجراجویی و جسارت آن ها با تصاحب صنعا پایتخت یمن بیشتر شده و اشتیاق کمی برای سازش نشان می دهند.

خاتمه شراکت

نکته مهم این است که توقف فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان از سوی دولت بایدن می تواند نمایانگر تغییرات گسترده در سیاست واشنگتن در قبال ریاض باشد. ایالات متحده و عربستان از 76 سال پیش و زمانی که فرانکلین روزولت، رئیس جمهور وقت آمریکا با عبدالعزیز پادشاه عربستان در داخل یک رزم ناو آمریکایی در 1945 ملاقات کردند، شریک هم به حساب می آیند، اما این مشارکت دیگر ناکارآمد شده است.

حملات 11 سپتامبر 2001 باعث شد از نگاه بسیاری از آمریکایی ها، عربستان سعودی به عنوان متحد افراط گرایان شناخته گردد و دو سال بعد، آمریکا با وجود مخالفت عربستان به دلیل نگرانی از بی ثباتی بیشتر منطقه، به عراق حمله کرد. در زمان تصدی اوباما و هنگامی که او در بحبوحه یک انقلاب در مصر، خواستار کناره گیری حسنی مبارک، متحد و دیکتاتور 30 ساله این کشور شد، خشمگین شدند. از نگاه رهبران عربستان، خیانت عجولانه واشنگتن به یک شریک قدیمی آن ها را نگران شرایط خودشان نموده بود.

شکاف بیشتر میان واشنگتن و ریاض در سال 2015 رخ داد، زمانی که اوباما توافق هسته ای را با ایران امضا کرد. برای رئیس جمهور وقت آمریکا این یک موفقیت بزرگ و میراث ماندگار بود، اما از نظر سعودی ها، این توافق یک امتیاز بزرگ و چراغ سبز بزرگ برای مشروعیت بخشیدن به رقیب عربستان و ماجراجویی های آزادانه تر او در منطقه محسوب می شد؛ بنابراین عجیب نبود که سعودی ها از خروج اوباما از کاخ سفید خرسند شدند. آن ها از هیچ تلاشی فروگذار نکردند تا دونالد ترامپ جانشین او را به سوی خود جذب نمایند و ترامپ در اقدامی عجیب برای یک رئیس جمهور آمریکا، اولین سفر خارجی خود را به مقصد عربستان انجام داد.

ترامپ در چهار سال ریاست جمهوری خود به سختی حاضر بود به انتقاد از پادشاهی سعودی بپردازد و حتی پس از افشاگری نهاد های اطلاعاتی آمریکا درمورد دست داشتن محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد، به حمایت از حکومت عربستان پرداخت. خروج ترامپ از توافق هسته ای هم به شدت مورد استقبال ریاض نهاده شد.

با این حال ترامپ هم شریکی چندان قابل اعتماد نبود و سعودی ها و سایر کشور های حاشیه خلیج فارس پس از آنکه ترامپ حاضر نشد سال 2019 در تلافی حمله به تأسیسات نفتی عربستان به ایران حمله کند، از او ناامید شدند. در سال های اخیر رویکرد ترامپ در قبال عربستان محل بحث دو حزب دموکرات و جمهوری خواه بود. با خاتمه ریاست جمهوری ترامپ بسیاری از دموکرات ها و حتی بعضی از جمهوری خواستار همچنان می خواهند عربستان را به دلیل بروز بحران انسانی در یمن و قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار سعودی تنبیه نمایند و بایدن هم در یکی از مناظره های انتخاباتی خود گفته بود که در صورت پیروزی، با عربستان سعودی مانند یک کشور عادی رفتار نخواهد کرد.

اما بعید است اظهارات بایدن و خواسته دموکرات ها عملی گردد. آمریکایی ها هر اندازه از عربستان سعودی خشمگین شوند، می دانند که این کشور همچنان تولیدنماینده قدرتمند نفت، یک عضو گروه 21 و شریک مهم در مبارزه با تروریسم است. بایدن نمی تواند به راحتی این ارتباط را قطع کند. در عوض او باید به دنبال رویکرد جدیدی در قبال عربستان باشد. رویکردی که نه انگیزه های شرورانه حکومت سعودی را تقویت کند و نه بدترین نگرانی و ترس های آن ها را عملی کند.